ΤΑ ΠΡΟΕΟΡΤΙΑ ΤΑ ΕΟΡΤΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΜΕΘΕΟΡΤΑ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΟΥΓΕΝΝΩΝ

Του Αρχιμανδρίτου Παϊσίου Λαρεντζάκη

Είναι ανάγκη όλοι μας, κλήρος και λαός, να γίνουμε φιλακόλουθοι. Να αγαπήσουμε τις ιερές Ακολουθίες και τις εορτές της Εκκλησίας μας. Μόνο όταν κάποιος τις αγαπήσει και τις βάλει μέσα στην καρδιά του, ως κάτι πολύτιμο και ιερό, τότε ακριβώς θα γεμίσει η κενή ψυχή του με ποσότητα και ποιότητα προσευχής. Να αγαπήσουμε την Θεία Λατρεία της Εκκλησίας μας, τον ανέκφραστο αυτό θησαυρό της Ορθοδοξίας. Να αποτελεί τροφή πνευματικής ζωής και ωριμότητας.

Κάθε εορτή της Εκκλησίας μας Δεσποτική και Θεομητορική έχει τα προεόρτια, τα εόρτια και τα μεθέορτα, που καταλήγουν στη λεγόμενη «Ἀπόδοση» της εορτής. Οι Πατέρες της Εκκλησίας μας με τον φωτισμό και τη χάρη του Αγίου Πνεύματος καθόρισαν την τυπική διάταξη των εορτών μας, η οποία εξαντλεί όλα τα χρονικά και τροπικά περιθώρια με σκοπό να δοθεί στους πιστούς το πλήρωμα του θεολογικού νοήματος της εορτής, η ολοκληρωμένη γεύση της χαράς και της κατάνυξης, ο παλμός του θριάμβου της πίστεως και το ξέπασμα της δοξολογίας.

Έτσι και η μεγάλη εορτή των Χριστουγέννων, που θα εορτάσουμε σε λίγες ημέρες, έχει τα προεόρτια της, τα οποία ξεκινούν την 20η Δεκεμβρίου, όπου σύμφωνα με την σημείωση του Τυπικού παύει η χρήση της Παρακλητικής, για να επανέλθει μετά την απόδοση της εορτής των Θεοφανείων. Από την ημέρα αυτή όλα είναι προεόρτια, ο Εσπερινός, ο Κανόνας του Αποδείπνου, ο Όρθρος. Συμψάλλεται βεβαίως και η ακολουθία του Αγίου που εορτάζει κάθε ημέρα. Από την προεόρτιο αυτή περίοδο αισθανόμαστε την κατάνυξη, τη χαρά, την αγαλλίαση, τον πόθο και την αγάπη για τον ερχομό του Μεσσία και την ενανθρώπηση του.

Στον πρώτο προεόρτιο Εσπερινό, μεταξύ των πολλών Χριστολογικών -  δογματικών στιχηρών Ιδιομέλων, ψάλλομε: «Προεορτάσωμεν λαοί, Χριστοῦ τὰ Γενέθλια, καὶ ἐπάραντες τὸν νοῦν, ἐπὶ τὴν Βηθλεὲμ ἀναχθῶμεν τῇ διανοίᾳ, καὶ κατίδωμεν τὴν Παρθένον, τοῖς ψυχικοῖς λογισμοῖς, ἐπειγομένην τίκτειν ἐν Σπηλαίῳ, τὸν τῶν ὅλων Κύριον καὶ Θεὸν ἡμῶν...». Ο ιερός υμνωδός ενώπιον του μεγάλου μυστηρίου της σαρκώσεως του Υιού και Λόγου του Θεού και της θεώσεως του ανθρώπου, μάς καλεί όχι απλά να φωνάξουμε, αλλά με ωδές και ύμνους να αλλαλάξουμε, να ηχήσουμε με κύμβαλα και να προεορτάσουμε υψώνοντας τον νου μας και ανεβάζοντας την διάνοια στη Βηθλεέμ, όπου θα δούμε την Παναγία Παρθένο να γεννάει στο σπήλαιο τον Κύριο και Θεό όλου του κόσμου.

Η αποκορύφωση βέβαια της προεόρτιας περιόδου είναι η παραμονή της εορτής. Θαυμάσιο είναι το προεόρτιο Απολυτίκιο «Ἀπεγράφετο ποτε σὺν τῷ πρεσβύτῃ Ἰωσήφ...» (ἧχος δ´), που παρομοιάζει το σπήλαιο με παλάτι για τον ουράνιο Βασιλέα Χριστό, τον τόσο πτωχό πάνω στη γη, ώστε «οὐκ ἧν τόπος ἐν τῷ καταλύματι» γι᾽ Αυτόν.

Μέσα από τα καθίσματα, από τους προεόρτιους Κανόνες του Όρθρου, τους Ειρμούς, τα Εξαποστειλάρια, τους Αίνους ξεχύνεται μια οικουμενική χαρά, θαυμασμός και κατάπληξη αγγέλων και ανθρώπων, ουρανίων και επιγείων «ὃτι ἐτέχθη ἡμῖν σήμερον Σωτήρ». «Ὤ τῶν ὑπὲρ νοῦν ἀρρήτων μυστηρίων! Τίκτεται Θεὸς ἐπὶ γῆς δι᾽ εὐσπλαγχνίαν... Ὤ μακαριστὴ τῆς Θεόπαιδος κοιλία, ἣτις νοητῶς οὐρανοῦ μείζων ἐδείχθης...» (Στιχηρά των Αίνων - Ἧχος πλ. Β´).

Οι Μεγάλες και Βασιλικές Ώρες της παραμονής, ο Εσπερινός της εορτής και η Θεία Λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου, έχουν το δικό τους προεόρτιο χρώμα. Ένα χρώμα προφητικής παρουσίας, προφητικής μαρτυρίας και λόγου. Στις ακολουθίες αυτές οι Προφήτες της Παλαιάς Διαθήκης με τις πνευματογεννημένες και πνευματοκίνητες προφητείες, με προξέρχοντα του χορού των Προφητών τον μεγαλοφωνότατο Ησαΐα, τους άλλους Προφήτες και τέλος τον προφητάνακτα Δαυΐδ, στήνουν ένα πνευματικό χόρο, μαζί με τα ευαγγελικά αναγνώσματα των Μεγάλων Ωρών. Παλαιά και Καινή Διαθήκη συγχορεύουν και συμψάλλουν «τὸν ἐν παντὶ καιρῷ καὶ πάσῃ ὣρα ἐν οὐρανῷ καὶ ἐπὶ γῆς προσκυνούμενον...τὸν μακρόθυμον, τὸν πολυέλεον...τὸν τοὺς δικαίους ἀγαπῶντα καὶ τοὺς ἁμαρτωλοὺς ἐλεοῦντα, σαρκωθέντα δι᾽ ἡμᾶς καὶ διὰ τὴν ἡμετέραν σωτηρίαν».

Ο Εσπερινός και η Λιτή έχουν αριστουργηματικό περιεχόμενο, πλούσιο σε στιχηρά, ιδιόμελα, δοξαστικά, ααναγνώσματα Παλαιάς και Καινής Διαθήκης και αποπνέουν το άρωμα της πανανθρώπινης χαράς και σωτηρίας που φέρνει η παγκόσμια εορτή.

Τι να πρωτοθαυμάσει κανείς στον Όρθρο της εορτής; Τα Καθίσματα; Τους Κανόνες με τους θαυμάσιους Ειρμούς; Τα Ιδιόμελα των Αίνων;

«Δεῦτε ἲδωμεν πιστοὶ ποῦ ἐγεννήθη ὁ Χριστός...». «Ὁ ἀχώρητος παντὶ πῶς ἐχωρήθη ἐν σαρκί...».

Η υμνολογία της εορτής των Χριστουγέννων μετατρέπεται σε καταπληκτικό ποιητικό υπόμνημα θεολογίας, χριστολογίας, σωτηριολογίας με πλήθος αγιογραφικές αναφορές στα προφητικά και συμβολικά κείμενα της Αγίας Γραφής. Στον Όρθρο ψάλλονται δύο κανόνες. Ο πρώτος με την ενακτήρια καταβασία «Χριστὸς γεννᾶται δοξάσατε...», που ακούσαμε για πρώτη φορά στην εορτή των Εισοδίων της Θεοτόκου, και ο οποίος ανήκει στον υμνογράφο Κοσμά τον Μαϊουμά. Ο δεύτερος κανόνας, ο ιαμβικός «Ἒσωσεν λαὸν θαυματουργόν Δεσπότης...», είναι ποίημα του Ιωάννου του Δαμασκηνού.

Τα μεθέορτα της εορτής της Γεννήσεως του Χριστού διαρκούν μέχρι την 31η Δεκεμβρίου, οπότε την ημέρα εκείνη γίνεται η Απόδοση της εορτής. Με τον τρόπο αυτό σχεδόν ολόκληρος ο Δεκέμβριος είναι αφιερωμένος στο μεγάλο γεγονός της ενανθρωπήσεως του Θεανθρώπου, για την δική μας σωτηρία.

Ας μας αξιώσει ο τεχθείς εκ Παρθένου Κύριος να βιώσουμε το βαθύτερο νόημα της εορτής των Χριστουγέννων. Τα προεόρτια, η εορτή και τα μεθέορτα μοιάζουν με ένα τραπέζι πνευματικό με εδέσματα γλυκύτατα και ουράνια. Τα προεόρτια είναι το ορεκτικό του δείπνου. Η ημέρα της εορτής είναι το κυρίος φαγητό. Τα μεθέορτα το επιδόρπιο του τραπεζιού, που μάς αφήνει έντονη και νοσταλγική την γεύση της κοσμοχαρμόσυνης εορτής.