ΜΕΓΑΛΗ ΠΕΜΠΤΗ!

Γεωργίου Ζαραβέλα

Θεολόγου

ΜΑ Ιστορικής Θεολογίας - Λειτουργικής ΕΚΠΑ

Ο Μυστικός Δείπνος (Μεγάλη Πέμπτη)

Αγία και Μεγάλη Πέμπτη και το μυστήριο του Πάθους του Χριστού πλησιάζει στην κορύφωσή του. Λίγες στιγμές πριν από την σύλληψή του, ο Χριστός προστάζει τους μαθητές του να μεριμνήσουν για την προετοιμασία του πασχάλειου δείπνου, καθώς ετοιμάζονταν για την εορτή του ιουδαϊκού Πάσχα, δηλαδή την ανάμνηση της Εξόδου των Ισραηλιτών από την Αίγυπτο. Έτσι, ο Κύριος στέλνει τους μαθητές να πάνε στην πόλη και να αναζητήσουν έναν νεαρό που κρατά κανάτι με νερό. Εκείνος θα τους υποδείξει ανώγειο, στο οποίο θα δειπνήσει εκείνος και οι μαθητές του. 

Πριν το Δείπνο, ο Χριστός νίπτει τα πόδια των μαθητών του, με τον Πέτρο να αντιδρά στην ταπεινωτική πράξη του διδασκάλου του, αλλά να υπακούει στο θέλημά του. Κατά τη διάρκεια του εόρτιου δείπνου ο Χριστός μεταβάλλει τη σύναξη από εορτασμό του κοινού εβραϊκού Πάσχα σε θεμελιακή ημέρα για την Εκκλησία, καθώς σε αυτή την αποχαιρετιστήρια σύναξη τους παραδίδει το μυστήριο της Θείας Ευχαριστίας. Τους υποδεικνύει με ποιον τρόπο θα τελούν την σύναξή τους πλέον, αφού αυτός δεν θα είναι πια μαζί τους. Λαμβάνει άρτο και, αφού τον τεμαχίσει, δίνει σε όλους να μεταλάβουν. Το ίδιο κάνει στη συνέχεια και με τον οίνο. Όμως, αυτά τα δύο είδη καθημερινής διατροφής δεν ήταν πια κοινός άρτος και οίνος, αλλά αυτό καθαυτό το Σώμα και το Αίμα του Χριστού. 

Στον Μυστικό Δείπνο φαίνεται και επίσημα η πρώτη και μοναδική αποσκίρτηση από τον κύκλο των μαθητών του Ιησού. Ο Ιούδας ο Ισκαριώτης, μαθητής από τον στενό κύκλο των δώδεκα μαθητών, ετοιμάζεται να τον παραδώσει στους διώκτες του Χριστού, εξαγορασμένος από αυτούς με τριάντα αργύρια. Μετά το πέρας του Δείπνου, αφού ο Κύριος δεν τον εξαίρεσε από την κοινή τράπεζα, αν και γνώριζε ότι εκείνος θα τον προδώσει, φεύγει από τη σύναξη και ετοιμάζει το σκηνικό της προδοσίας: «όν αν φιλήσω, αυτός εστί· κρατήσατε αυτόν» (Κατά Ματθαίον κστ’, 48). Μάλιστα, κατά τη διάρκεια του Δείπνου ο Κύριος προλέγει ότι ένας εκ των μαθητών θα τον προδώσει, δημιουργώντας αναστάτωση και απορία στους συνδαιτυμόνες μαθητές. Αυτός δεν ήταν άλλος από τον Ιούδα, ο οποίος κατά τον λόγο του Χριστού βούτηξε μαζί με αυτόν το χέρι του εντός του δοχείου με τον ζωμό (τρυβλίον).

Η χριστιανική λατρεία βασίζεται στον Μυστικό Δείπνο. Επίκεντρο της λατρείας είναι η Θεία Ευχαριστία, δηλαδή η σύναξη των πιστών σε ανάμνηση του απολυτρωτικού επί γης έργου του Χριστού, σύμφωνα με το τελετουργικό που εκείνος υπέδειξε. Η χρήση του άρτου και του οίνου αποτελούν στοιχεία αμετάβλητα, καθώς χωρίς αυτά αλλοιώνεται η σύσταση του μυστηρίου και παραποιείται η υπόδειξη του Χριστού. Κατά καιρούς αιρετικές ομάδες αντικατέστησαν τα δύο ευχαριστιακά είδη. Αποκορύφωμα η πρωτοχριστιανική αίρεση των Μοντανιστών, οι οποίοι τελούσαν τη Θεία Ευχαριστία με άρτο και τυρί. Για τον λόγο αυτό έλαβαν και την προσωνυμία «Αρτοτυρίτες». 

Η χρήση του άρτου στη Θεία Ευχαριστία αποτελεί στοιχείο διάκρισης, αλλά ενίοτε και έριδας, ανάμεσα στην Ανατολική - Ορθόδοξη και τη Δυτική - Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία. Η Ορθόδοξη Εκκλησία χρησιμοποιεί στη Θεία Ευχαριστία ένζυμο άρτο ενώ η Ρωμαιοκαθολική άζυμο, γνωστό ως όστια. Η διαφοροποίηση αυτή οφείλεται στην ακολούθηση διαφορετικών παραδόσεων σχετικά με την τέλεση του Μυστικού Δείπνου σε σύγκριση με το ιουδαϊκό πασχάλειο δείπνο. Το εβραϊκό πασχάλειο δείπνο είχε συγκεκριμένο τελετουργικό με μετάληψη συγκεκριμένων τροφών. Μεταξύ αυτών συναντάται ο άζυμος άρτος, δηλαδή ψωμί που δεν δέχθηκε κατεργασία ζύμωσης ή προζύμι, αλλά πλάσθηκε απλά με αλεύρι και νερό. Η χρήση άζυμου άρτου δηλώνει την βιασύνη των Εβραίων, όταν αναχώρησαν από την Αίγυπτο για τη Γη της Επαγγελίας.

Αφενός, η Ορθόδοξη Εκκλησία χρησιμοποιεί στη Θεία Ευχαριστία ένζυμο άρτο, εφόσον ακολουθεί την παράδοση του Κατά Ιωάννη Ευαγγελίου. Σύμφωνα με τον Ευαγγελιστή Ιωάννη, ο Μυστικός Δείπνος δεν τελέσθηκε την βραδιά του ιουδαϊκού Πάσχα, αλλά την προηγούμενη. Επομένως, ο Μυστικός Δείπνος δεν ήταν πασχάλειο δείπνο κατά το ιουδαϊκό τελετουργικό, αλλά σύνηθες δείπνο με χρήση ένζυμου άρτου, όπως ακριβώς και στη Θεία Ευχαριστία της Ορθόδοξης Εκκλησίας ως σήμερα. Μάλιστα, κατά την ιωάννεια παράδοση, ο Χριστός σταυρώθηκε την ώρα που οι εβραίοι οδηγούσαν στον Ναό των Ιεροσολύμων τους αμνούς για το πασχάλιο δείπνο, ώστε να σφαγιασθούν τελετουργικά και να καταστούν κατάλληλοι για τον εορτασμό του Πάσχα. Ο συσχετισμός αυτός δηλώνει συμβολικά τον Χριστό ως τον αμνό του Θεού, ο οποίος θυσιάστηκε για τη σωτηρία του ανθρώπου.

Αφετέρου, η Δυτική Εκκλησία ακολουθεί την παράδοση των λεγόμενων Συνοπτικών Ευαγγελιστών, δηλαδή των Ματθαίου, Μάρκου και Λουκά. Κατά τις διηγήσεις τους, ο Μυστικός Δείπνος τελέσθηκε τη νύχτα που εόρταζαν οι Εβραίοι το Πάσχα. Επομένως, σύμφωνα και με όσα προαναφέραμε, χρησιμοποιήθηκε άζυμος άρτος. Η παράδοση αυτή ακολουθείται ως σήμερα από τη Δυτική Εκκλησία, η οποία τελεί τη Θεία Ευχαριστία με τη χρήση αζύμων.

Όπως και να έχει, ο Μυστικός Δείπνος αποτελεί σημείο αναφοράς για την Εκκλησία του Χριστού. Στο ανώγειο των Ιεροσολύμων, όπου ο Δείπνος έλαβε χώρα, γράφηκε η ιδρυτική διακήρυξη της Εκκλησίας. Ο ίδιος ο Χριστός, γνωρίζοντας ότι πλησιάζει το τέλος κατά την ανθρώπινη φύση του, αφήνει στα χέρια των μαθητών του ό, τι πιο πολύτιμο· τον ίδιο του τον εαυτό. Τους υποδεικνύει τον τρόπο που χωρίς να είναι κοντά τους, ταυτόχρονα θα είναι πάντα δίπλα τους. Ο τρόπος αυτός δεν είναι άλλος από την τέλεση της αναίμακτης θυσίας σε ανάμνησή του. Αν και ο Χριστός έφυγε ως άνθρωπος από κοντά μας πριν από δύο χιλιετίες, ποτέ δεν έπαψε να βρίσκεται μαζί μας, καθώς τον συναντούμε κάθε φορά που η Εκκλησία συνάγεται και τελεί τη Θεία Λειτουργία στο όνομά του. Τότε, η ιστορική παρουσία του παροντοποιείται, υπερβαίνει τα κατά την ανθρώπινη λογική χρονικά όρια και ενώνει παρελθόν, παρόν και μέλλον σε μια εσχατολογική προοπτική, συνεπτυγμένη στο πρόσωπό του.

Σε ανάμνηση εκείνης της πρώτης, ιδρυτικής τέλεσης της Θείας Ευχαριστίας, τελείται κάθε Μεγάλη Πέμπτη στην Εκκλησία Θεία Λειτουργία, αν και το πένθιμο στοιχείο του κλίματος της Μεγάλης Εβδομάδας δεν συνάδει με την λαμπρότητα και τον πανηγυρικό - αναστάσιμο χαρακτήρα της Θείας Ευχαριστίας.

http://naxioimelistes.blogspot.com/2018/04/blog-post_38.html