Το κήρυγμα της Κυριακής: Κυριακή Τελώνου & Φαρισαίου

Του Αρχιμανδρίτου Παϊσίου Λαρεντζάκη

Ιεροκήρυκος της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Κρήτης

Σήμερα ανοίγει το Τριώδιο. Η ευλογημένη αυτή περίοδος της Εκκλησίας. Τα πάντα αλλάζουν προοδευτικά μέσα στην Εκκλησία την περίοδο αυτή. Οι Πατέρες της Εκκλησίας με πολύ σοφία και σύνεση μάς εισάγουν στο «τῆς νηστείας μέγα πέλαγος». Οι κατανυκτικοί ύμνοι αυξάνονται. Τα αγιογραφικά αναγνώσματα μάς προειδοποιούν ότι σε λίγες ημέρες εισερχόμαστε στην Αγία και Μεγάλη Τεσσαρακοστή, η οποία είναι το κατ’ εξοχήν στάδιο της προσευχής και της νηστείας.

Με την παραβολή του Τελώνου και Φαρισαίου ο Χριστός θέλει να μάς προφυλάξει από ένα μεγάλο κίνδυνο που απειλεί αδιάκοπα την ευσέβειά μας. Από την αρρώστια του φαρισαϊσμού. Ας δούμε κάποια στοιχεία αυτής της ενδημικής αρρώστιας που απειλεί και ταλανίζει πολλούς.

Υπάρχουν άνθρωποι που κατορθώνουν και ξεγελούν τον εαυτό τους και άλλοι που ζητούν με κάθε τρόπο να τον ξεγελάσουν. Οι πρώτοι εξ αυτών είναι οι πλέον πωρωμένοι, είναι εκείνοι που πνίγουν κάθε φωνή της συνειδήσεώς τους, που αρνούνται κάθε πνευματικό αυτοέλεγχο. Στην δεύτερη ομάδα ανήκουν όσοι κάποιες φορές αφουγκράζονται την θεϊκή φωνή της συνειδήσεώς τους, καθρεπτίζουν έστω για λίγο την πορεία τους στο νόμο του Θεού, σύντομα όμως ή αργότερα στρέφουν αλλού τα μάτια τους από τον καθρέπτη του θείου νόμου ή σπάζουν τον καθρέπτη – περιφρονούν το θείο νόμο του Ευαγγελίου – και ζητούν με δικαιολογίες ή άλλους τρόπους να ξεγελάσουν τον εαυτό τους.

Και οι πρώτοι και οι δεύτεροι ζουν σε μια πλήρη ψευδαίσθηση, σε μια αυταπάτη. Ψευδαίσθηση που οδηγεί στην αυταπάτη είναι η συνειδητή παραμόρφωση του πραγματικού εαυτού μας, το προσωπείο κάτω από το οποίο προσπαθούμε να κρύψουμε το αληθινό πρόσωπό μας, την πραγματική πνευματική μας κατάσταση. Ψευδαισθήσεις που πολλοί πιστεύουν και γίνονται έτσι στο τέλος περισσότερο πραγματικές από την πραγματικότητα. Ζούμε σε μια αυταπάτη όταν πιστεύουμε ότι είμαστε σωστοί απέναντι στον Θεό, στην κοινωνία. Όταν πιστεύουμε ότι επειδή δεν σκοτώσαμε, δεν ληστέψαμε, έστω κι αν έχουμε παραβεί και παραβαίνουμε καθημερινά κάθε μέρα το νόμο του Θεού.

Ο φαρισαίος, του σημερινού ευαγγελικού αναγνώσματος, είναι ένα κλασικό παράδειγμα στο μεγάλο αυτό θέμα. Η εγωιστική προσευχή του είναι καταστάλαγμα της ψευδαίσθησης στην οποία ζει. «Ὁ Θεός εὐχαριστῶ σοι ὃτι οὐκ εἰμί ὣσπερ οἱ λοιποί τῶν ἀνθρώπων». Ζει σε τέτοια ψευδαίσθηση, ώστε τολμά την πλέον άπρεπη περιαυτολογία και μπροστά στον παντογνώστη Θεό, που τον γνωρίζει τόσο καλά. Πιστεύει πως δεν ξεγελά μόνο τους ανθρώπους με μια ζωή προς το «θεαθῆναι», αλλά και τον ίδιο τον Θεό, τον «ἐτάζων καρδίας καί νεφρούς», που δεν ξεγελιέται. Τολμά να υψώσει το ασήμαντο ανάστημά του μπροστά στον Δημιουργό του κόσμου, ακόμα και μέσα στον ιερό χώρο της λατρείας του.

Βλέπουμε λοιπόν ολοζώντανη την ψευδαίσθηση αυτή να αποκαλύπτεται στη σημερινή παραβολή. Το φοβερό αυτό δράμα, που συνακολουθεί σαν σκιά τον άνθρωπο, είναι η πηγή τόσων δεινών που δεχόμαστε.

Η ψευδαίσθηση ότι δήθεν είμαστε καλοί μάς δίνει μια εγωιστική κομπορρημοσύνη απέναντι στον ίδιο τον Θεό. Δεν νοιώθουμε την ανάγκη του ελέους του. Δεν σκύβουμε ταπεινά να ζητήσουμε την ευσπλαγχνία του. Σαν τον Φαρισαίο και η δική μας προσευχή είναι εγωϊστική.

Η ψεύτικη ιδέα για τον εαυτό μας οδηγεί επίσης στην υποτίμηση των συνανθρώπων μας. Φθάνουμε μάλιστα να κατηγορούμε τον συνάνθρωπό μας, όπως ο Φαρισαίος που θεωρούσε τους άλλους άρπαγες, άδικους, φαύλους και μάλιστα τον ταπεινό και γεμάτο αυτογνωσία Τελώνη.

Όσο δύσκολοι είμαστε να κατηγορήσουμε τα ελαττώματά μας, να παραδεχθούμε ότι η συμπεριφορά μας δεν είναι σωστή, ότι αδικούμε τον συνάνθρωπό μας, ότι είμαστε εύκολοι να κατηγορήσουμε τους πάντες και τα πάντα.

Τρομερό αλήθεια! Δεν ακούμε όμως τον Κύριο που απευθύνει στον καθένα μας τα λόγια: «Τί βλέπεις, τό κάρφος ἐν τῷ ὀφθαλμῷ τοῦ ἀδελφοῦ σου, τήν δέ ἐν τῷ σῷ ὀφθαλμῷ δοκόν οὐ κατανοεῖς;»

Για να υπερνικήσουμε τον φαρισαϊσμό μέσα μας πρέπει να ξεριζώσουμε την ρίζα του. Ποια είναι αυτή; Η ιδέα ότι σε όλα είμαστε εντάξει. Κι αυτό επιτυγχάνεται με τον αυτοέλεγχο και την αυτογνωσία. Αυτοέλεγχος που θα περιλαμβάνει την διαγωγή μας παντού. Έλεγχος των προθέσεών μας και των ελατηρίων μας, που κρύβονται κάτω από κάθε πράξη, των σκοπών και των πράξεών μας. Γιατί το έκανα αυτό; Γιατί είχα μια τέτοια συμπεριφορά; Γιατί μίλησα μ’ αυτό τον άσχημο τρόπο; Γιατί περιφρόνησα τον συνάνθρωπό μου; Το «γνῶθι σαὐτόν» οφείλουμε να γίνει το καθημερινό μας μέλημα.

Κι όταν επισημαίνουμε το κάθε μας ελάττωμα και συναισθανόμαστε βαθιά την αμαρτωλότητά μας, σαν τον Τελώνη, θα βγαίνει από μέσα μας, αυθόρμητο, το «ἰλάσθητί μοι τῷ ἀμαρτωλῷ», την τελωνική αυτή ικεσία και προσευχή.

Όλοι μας κρύβουμε μέσα μας ένα μικρότερο ή μεγαλύτερο Φαρισαίο. Η υπερνίκησή του είναι δύσκολο έργο, αλλά όχι ακατόρθωτο. Είναι κατόρθωμα των αληθινά πιστών ανθρώπων, που διαθέτουν μια γνήσια επαφή με τον ουρανό και μια αληθινά ταπεινή διάθεση, που οδηγεί στην πραγματική αυτογνωσία. 

Αν η αρρώστια του φαρισαϊσμού σκοτώνει την γνήσια θρησκευτικότητα και αλλοιώνει την αληθινή ευσέβεια, η συναίσθηση ότι δεν είμαστε παρά «ανάξιοι χρεώστες στην θεία Αγάπη», είναι η αρχή και το θεμέλιο της εν Χριστώ σωτηρίας μας. Τα καλά μας έργα θα πρέπει να είναι άμεση συνέπεια της εν Χριστώ ανακαινίσεώς μας και μια φιλότιμη ανταπόκριση στην άφατη αγάπη του Θεού και στην υπέρτατη Σταυρική θυσία του Υιού Του «ὃστις ἐκένωσεν ἑαυτόν μορφήν δούλου λαβών»  και «ἒγινεν ὑπήκοος (τῷ Πατρί) μέχρι θανάτου, θανάτου δέ Σταυροῦ».

Δικαίως λοιπόν η Εκκλησία, από σήμερα, αρχή του Τριωδίου αλλά και καθ’ όλη την διάρκεια του Κατανυκτικού Τριωδίου μάς υπενθυμίζει τις βασικές προϋποθέσεις της πνευματικής ζωής, υπογραμμίζει την ανάγκη μεταποιήσεως του «Φαρισαϊκού φρονήματος» σε «τελωνικό φρόνημα». Γι’ αυτό προτρέπει τους πιστούς: «Φαρισαίου φύγωμεν (ας αποφύγουμε) ὑψηγορίαν καί Τελώνου μάθωμεν τό ταπεινόν ἐν στεναγμοῖς». Αμήν.